نرم‌افزار متن‌باز نرم‌افزاری است که هر کسی می‌تواند کد منبع آن را بررسی، اصلاح و بهبود بخشد.
نرم افزارهای متن باز یا Open Source به نرم افزارهایی گفته می‌شود که کد منبع آنها در دسترس عموم قرار دارد. این به این معنا است که هر فردی می‌تواند کد نرم افزار را مشاهده، تغییر و یا توزیع کند. برای مثال، یک توسعه‌دهنده می‌تواند با افزودن ویژگی‌های جدید به کد اصلی، نرم افزار را بهبود دهد یا نسخه‌ای سفارشی‌سازی‌شده از آن را برای استفاده خاص خود ایجاد کند. نرم افزارهای متن باز معمولاً تحت مجوزهای خاصی منتشر می‌شوند که شرایط استفاده و تغییر کد را مشخص می‌کند. این نوع نرم افزارها نه تنها برای توسعه‌دهندگان، بلکه برای کاربرانی که می‌خواهند نرم افزار خود را بهبود بخشند، بسیار مفید هستند.
تفاوت بین نرم‌افزار متن‌باز و سایر انواع نرم‌افزار
برخی از نرم‌افزارها دارای کد منبعی هستند که فقط فرد، تیم یا سازمانی که آن را ایجاد کرده است - و کنترل انحصاری بر آن را حفظ می‌کند - می‌تواند آن را اصلاح کند. مردم این نوع نرم‌افزار را "مالکیت خصوصی" یا "منبع بسته" می‌نامند.
فقط نویسندگان اصلی نرم‌افزارهای اختصاصی می‌توانند قانونی آن نرم‌افزار را کپی، بررسی و تغییر دهند. و برای استفاده از نرم‌افزار اختصاصی، کاربران رایانه باید موافقت کنند (معمولاً با امضای یک مجوز که در اولین بار اجرای این نرم‌افزار نمایش داده می‌شود) که کاری را با نرم‌افزار انجام نخواهند داد که نویسندگان نرم‌افزار صریحاً اجازه نداده‌اند. مایکروسافت آفیس و Adobe Photoshop نمونه‌هایی از نرم‌افزارهای اختصاصی هستند.
نرم‌افزار متن‌باز متفاوت است. نویسندگان آن کد منبع آن را در اختیار دیگران قرار می‌دهند که مایل به مشاهده، کپی، یادگیری از آن، تغییر آن یا به اشتراک گذاشتن آن هستند. LibreOffice و GNU Image Manipulation Program نمونه‌هایی از نرم‌افزارهای متن‌باز هستند.
همانطور که در مورد نرم‌افزارهای اختصاصی انجام می‌دهند، کاربران هنگام استفاده از نرم‌افزار متن‌باز باید شرایط یک مجوز را بپذیرند - اما شرایط قانونی مجوزهای متن‌باز به طور چشمگیری با شرایط مجوزهای اختصاصی متفاوت است.
مجوزهای متن‌باز بر نحوه استفاده، مطالعه، اصلاح و توزیع نرم‌افزار تأثیر می‌گذارند. به طور کلی، مجوزهای متن‌باز به کاربران رایانه اجازه می‌دهند از نرم‌افزار متن‌باز برای هر هدفی که می‌خواهند استفاده کنند.
برخی از مجوزهای متن‌باز - آنچه برخی از افراد آن را مجوزهای "کپی‌لفت" می‌نامند - تصریح می‌کنند که هر کسی که یک برنامه متن‌باز اصلاح‌شده را منتشر می‌کند، باید کد منبع آن برنامه را نیز در کنار آن منتشر کند.
علاوه بر این، برخی از مجوزهای متن‌باز تصریح می‌کنند که هر کسی که برنامه‌ای را تغییر و با دیگران به اشتراک می‌گذارد، باید کد منبع آن برنامه را نیز بدون دریافت هزینه مجوز به اشتراک بگذارد.
به طور طراحی، مجوزهای نرم‌افزار متن‌باز همکاری و اشتراک‌گذاری را ترویج می‌کنند زیرا به افراد دیگر اجازه می‌دهند تغییراتی در کد منبع ایجاد کنند و این تغییرات را در پروژه‌های خود ادغام کنند. آنها برنامه‌نویسان کامپیوتر را تشویق می‌کنند که هر زمان که دوست دارند به نرم‌افزار متن‌باز دسترسی پیدا کنند، آن را مشاهده کنند و اصلاح کنند، تا زمانی که به دیگران اجازه دهند همین کار را هنگام به اشتراک گذاشتن کار خود انجام دهند.
تفاوت نرم افزارهای متن باز با سایر نرم افزارها
نرم افزارهای متن باز با نرم افزارهای انحصاری (Proprietary) تفاوت‌های کلیدی دارند. در نرم افزارهای انحصاری، کد منبع مخفی است و تنها شرکت توسعه‌دهنده می‌تواند تغییرات در آن اعمال کند. اما در نرم افزارهای متن باز، این امکان برای همه فراهم است تا در توسعه یا سفارشی‌سازی نرم افزار مشارکت کنند. این امر باعث می‌شود که نرم افزارهای متن باز به سرعت با نیازهای جدید سازگار شوند. به عنوان مثال، با تغییرات مداوم در فناوری‌های ابری و هوش مصنوعی، نرم افزارهای متن باز این قابلیت را دارند که ابزارها و افزونه‌های جدیدی را برای همگام شدن با این تحولات ارائه دهند. همچنین، جامعه توسعه‌دهندگان می‌تواند به سرعت بازخوردها و نیازهای کاربران را تحلیل کرده و ویژگی‌های جدیدی را به نرم افزار اضافه کند. همچنین، در حالی که نرم افزارهای انحصاری معمولاً به پشتیبانی محدود شرکت سازنده متکی هستند، نرم افزارهای متن باز از جامعه‌ای بزرگ بهره می‌برند که به طور مداوم به آنها کمک می‌کند.
آیا نرم‌افزار متن‌باز فقط برای برنامه‌نویسان کامپیوتر مهم است؟
خیر. فناوری متن‌باز و تفکر متن‌باز هم به نفع برنامه‌نویسان و هم غیر برنامه‌نویسان است.
از آنجایی که مخترعان اولیه بسیاری از اینترنت را بر پایه فناوری‌های متن‌باز - مانند سیستم‌عامل لینوکس و برنامه سرور وب آپاچی - ساخته‌اند، هر کسی که امروزه از اینترنت استفاده می‌کند از نرم‌افزار متن‌باز بهره‌مند می‌شود.
هر بار که کاربران کامپیوتر صفحات وب را مشاهده می‌کنند، ایمیل چک می‌کنند، با دوستان چت می‌کنند، موسیقی را به صورت آنلاین پخش می‌کنند یا بازی‌های ویدیویی چند نفره انجام می‌دهند، رایانه‌ها، تلفن‌های همراه یا کنسول‌های بازی آنها به شبکه جهانی رایانه‌هایی متصل می‌شوند که از نرم‌افزار متن‌باز برای مسیریابی و انتقال داده‌های آنها به دستگاه‌های "محلی" استفاده می‌کنند. رایانه‌هایی که همه این کارهای مهم را انجام می‌دهند معمولاً در مکان‌های دوری قرار دارند که کاربران در واقع نمی‌بینند یا نمی‌توانند به صورت فیزیکی به آنها دسترسی داشته باشند - به همین دلیل است که برخی از افراد این رایانه‌ها را "رایانه‌های از راه دور" می‌نامند.
بیشتر و بیشتر، مردم برای انجام کارهایی که ممکن است در غیر این صورت روی دستگاه‌های محلی خود انجام دهند، به رایانه‌های از راه دور متکی هستند. به عنوان مثال، ممکن است از نرم‌افزار پردازش متن آنلاین، مدیریت ایمیل و ویرایش تصویر استفاده کنند که آنها را روی رایانه‌های شخصی خود نصب و اجرا نمی‌کنند. در عوض، آنها به سادگی با استفاده از یک مرورگر وب یا برنامه تلفن همراه به این برنامه‌ها در رایانه‌های از راه دور دسترسی پیدا می‌کنند. وقتی این کار را انجام می‌دهند، درگیر "رایانش ابری" هستند.
رایانش ابری به طور فزاینده‌ای جنبه مهمی از زندگی روزمره با دستگاه‌های متصل به اینترنت است. برخی از برنامه‌های رایانش ابری، مانند Google Apps، اختصاصی هستند. برخی دیگر، مانند ownCloud و Nextcloud، متن‌باز هستند.
برنامه‌های رایانش ابری "روی" نرم‌افزار اضافی اجرا می‌شوند که به آنها کمک می‌کند به طور روان و کارآمد عمل کنند، بنابراین مردم اغلب می‌گویند که نرم‌افزاری که "زیر" برنامه‌های رایانش ابری اجرا می‌شود به عنوان یک "پلتفرم" برای آن برنامه‌ها عمل می‌کند. پلتفرم‌های رایانش ابری می‌توانند متن‌باز یا منبع بسته باشند. OpenStack نمونه‌ای از یک پلتفرم رایانش ابری متن‌باز است.
چرا مردم ترجیح می‌دهند از نرم‌افزار متن‌باز استفاده کنند؟
مردم به دلایل متعددی از جمله موارد زیر، نرم‌افزار متن‌باز را به نرم‌افزار اختصاصی ترجیح می‌دهند:
کنترل:
بسیاری از افراد نرم‌افزار متن‌باز را ترجیح می‌دهند زیرا کنترل بیشتری بر این نوع نرم‌افزار دارند. آنها می‌توانند کد را بررسی کنند تا مطمئن شوند که کاری را که نمی‌خواهند انجام نمی‌دهد و می‌توانند قسمت‌هایی را که دوست ندارند تغییر دهند. کاربرانی که برنامه‌نویس نیستند نیز از نرم‌افزار متن‌باز بهره‌مند می‌شوند، زیرا می‌توانند از این نرم‌افزار برای هر هدفی که می‌خواهند استفاده کنند، نه فقط به روشی که شخص دیگری فکر می‌کند باید استفاده کنند.
آموزش:
برخی دیگر نرم‌افزار متن‌باز را دوست دارند زیرا به آنها کمک می‌کند برنامه‌نویسان بهتری شوند. از آنجایی که کد منبع متن‌باز در دسترس عموم است، دانش‌آموزان می‌توانند به راحتی آن را مطالعه کنند تا یاد بگیرند نرم‌افزار بهتری بسازند. دانش‌آموزان همچنین می‌توانند کار خود را با دیگران به اشتراک بگذارند، نظرات و انتقادات را دعوت کنند و مهارت‌های خود را توسعه دهند. هنگامی که مردم اشتباهاتی را در کد منبع برنامه‌ها کشف می‌کنند، می‌توانند این اشتباهات را با دیگران به اشتراک بگذارند تا به آنها کمک کنند از تکرار همان اشتباهات جلوگیری کنند.
امنیت:
برخی از افراد نرم‌افزار متن‌باز را ترجیح می‌دهند زیرا آن را ایمن‌تر و پایدارتر از نرم‌افزار اختصاصی می‌دانند. از آنجایی که هر کسی می‌تواند نرم‌افزار متن‌باز را مشاهده و اصلاح کند، ممکن است کسی خطاها یا حذف‌هایی را پیدا کند و اصلاح کند که ممکن است نویسندگان اصلی یک برنامه از دست داده باشند. و از آنجایی که بسیاری از برنامه‌نویسان می‌توانند بدون درخواست مجوز از نویسندگان اصلی روی یک قطعه نرم‌افزار متن‌باز کار کنند، می‌توانند نرم‌افزار متن‌باز را سریع‌تر از نرم‌افزار اختصاصی برطرف، به‌روزرسانی و ارتقا دهند.
پایداری:
بسیاری از کاربران نرم‌افزار متن‌باز را برای پروژه‌های مهم و بلندمدت ترجیح می‌دهند. از آنجایی که برنامه‌نویسان کد منبع نرم‌افزار متن‌باز را به صورت عمومی توزیع می‌کنند، کاربرانی که برای کارهای حیاتی به آن نرم‌افزار متکی هستند می‌توانند مطمئن باشند که ابزارهای آنها ناپدید نخواهد شد یا اگر سازندگان اصلی آنها دیگر روی آنها کار نکنند، از کار نمی‌افتند. علاوه بر این، نرم‌افزار متن‌باز تمایل دارد هم ادغام شود و هم طبق استانداردهای باز عمل کند.
جامعه کاربران:
نرم‌افزار متن‌باز اغلب جامعه‌ای از کاربران و توسعه‌دهندگان را برای تشکیل حول آن الهام می‌بخشد. این منحصر به متن‌باز نیست؛ بسیاری از برنامه‌های محبوب موضوع گردهمایی‌ها و گروه‌های کاربری هستند. اما در مورد متن‌باز، جامعه فقط یک گروه طرفدار نیست که به یک گروه کاربری نخبه (از نظر عاطفی یا مالی) خریداری می‌کند؛ این افرادی هستند که نرم‌افزاری را که دوست دارند تولید، آزمایش، استفاده، تبلیغ و در نهایت تحت تأثیر قرار می‌دهند.
زبان‌های برنامه‌نویسی متن‌باز چیستند؟
زبان‌های برنامه‌نویسی متن‌باز به کسی تعلق ندارند. این زبان‌ها به‌راحتی در دسترس هستند، معمولاً توسط یک جامعه توسعه‌دهندگان نگهداری می‌شوند و در بسیاری از موارد تحت مجوزهای مختلف متن‌باز به‌صورت رایگان توزیع می‌شوند. این به این معناست که زبان‌های متن‌باز عمدتاً باز هستند تا هرکسی بتواند آنها را تغییر دهد و معمولاً مالکیت اختصاصی ندارند. بسته به پروتکل متن‌باز مورد استفاده، این زبان‌ها می‌توانند تا حدی بیشتر یا کمتر در دسترس عموم باشند.
برخی از محبوب‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی دنیا متن‌باز هستند. دلیل این محبوبیت آن است که زمانی که کامپیوترها در نیمه دوم قرن گذشته به محبوبیت رسیدند، بسیاری از توسعه‌دهندگان مزایای توسعه پروژه‌های متن‌باز پیرامون زبان‌های برنامه‌نویسی را دریافتند. این روند تا به امروز ادامه یافته است. برخی از زبان‌های اولیه، مانند زبان C، به‌صورت متن‌باز آغاز شدند و همچنان در بسیاری از پروژه‌های نرم‌افزاری از جمله اپلیکیشن‌ها استفاده می‌شوند.
در مقاله Net Core. و Asp.Net Core چیست؟ با فریمورک NET CORE. آشنا می شوید که یکی از فریم ورک های پرکاربرد در زبان سی شارپ است.
جوامع متن‌باز
بیشتر پروژه‌های متن‌باز توسط یک جامعه توسعه‌دهندگان نگهداری می‌شوند، و زبان‌های برنامه‌نویسی متن‌باز نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این برای توسعه‌دهندگان بسیار مفید است، زیرا مشکلات فنی را به‌سرعت و به‌صورت قابل اعتماد حل می‌کند. وقتی یک توسعه‌دهنده با مشکلی در یک زبان روبرو شود، می‌تواند به‌راحتی در اینترنت به‌دنبال راه‌حل بگردد. احتمال زیادی وجود دارد که فردی در جامعه قبلاً با همین مشکل روبرو شده و آن را حل کرده باشد.
کتابخانه‌های متن‌باز
علاوه بر ایجاد یک پایگاه دانش گسترده و در دسترس برای پروژه‌های متن‌باز، برخی از توسعه‌دهندگان کتابخانه‌های کدی ایجاد می‌کنند که می‌توانند توسط سایر توسعه‌دهندگان استفاده مجدد شوند. این کتابخانه‌ها در زمان ساخت یک اپلیکیشن بسیار مفید هستند، زیرا از صفر شروع کردن پروژه جلوگیری کرده و زمان نوشتن کد منبع یک برنامه را به‌شدت کاهش می‌دهند.
به‌عنوان مثال، می‌توان به Ruby on Rails اشاره کرد؛ یک فریمورک توسعه وب متن‌باز که از زبان برنامه‌نویسی Ruby استفاده می‌کند. این زبان یکی از محبوب‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی برای ساخت اپلیکیشن‌های وب است و به‌دلیل داشتن کتابخانه‌ها و منابع متعدد برای توسعه‌دهندگان، انتخابی ایده‌آل برای ساخت برخی از بهترین اپلیکیشن‌های دنیا به شمار می‌رود.
چند نمونه از نرم افزارهای متن باز موفق و کاربردی
لینوکس (Linux): سیستم عاملی که در سرورها، رایانه‌های شخصی و حتی دستگاه‌های موبایل استفاده می‌شود. لینوکس به دلیل پایداری و انعطاف‌پذیری‌اش محبوبیت زیادی دارد.
آپACHE (Apache): یکی از محبوب‌ترین سرورهای وب در جهان که بسیاری از وب‌سایت‌ها و خدمات آنلاین از آن استفاده می‌کنند.
وردپرس (WordPress): پلتفرمی برای مدیریت محتوا و ساخت وب‌سایت که به کاربران اجازه می‌دهد وب‌سایت‌های حرفه‌ای ایجاد کنند.
فایرفاکس (Firefox): مرورگری سریع و ایمن که به دلیل احترام به حریم خصوصی کاربران، مورد توجه قرار گرفته است.
گیت (Git): یک سیستم کنترل نسخه که توسط میلیون‌ها توسعه‌دهنده در سراسر جهان استفاده می‌شود.
مزایا و معایب نرم‌افزار متن‌باز
مزایا:
رایگان بودن: نرم‌افزار متن‌باز معمولا رایگان است و هزینه‌ی مجوزی برای استفاده از آن وجود ندارد.
انعطاف‌پذیری: توسعه‌دهندگان می‌توانند نحوه‌ی کارکرد کد را بررسی کنند و آزادانه بخش‌های معیوب یا مشکل‌دار برنامه را برای مطابقت بهتر با نیازهای منحصر به فرد خود تغییر دهند.
پایداری: کد منبع به صورت عمومی توزیع می‌شود، بنابراین کاربران می‌توانند برای پروژه‌های بلندمدت خود روی آن حساب کنند، زیرا می‌دانند که سازندگان کد نمی‌توانند به سادگی پروژه را متوقف کرده یا اجازه دهند که فرسوده شود.
تقویت خلاقیت: برنامه‌نویسان می‌توانند از کدهای از پیش موجود برای بهبود نرم‌افزار و حتی نوآوری‌های خود استفاده کنند.
جامعه‌ی کاربری قوی: نرم‌افزار متن‌باز دارای یک جامعه‌ی کاربری داخلی است که به طور مداوم کد منبع را اصلاح و بهبود می‌بخشد.
فرصت‌های یادگیری عالی: نرم‌افزار متن‌باز فرصت‌های یادگیری عالی برای برنامه‌نویسان تازه‌کار فراهم می‌کند.
معایب:
سختی استفاده و راه‌اندازی: به دلیل مشکل بودن راه‌اندازی و فقدان رابط کاربری آسان، استفاده و پذیرش نرم‌افزار متن‌باز می‌تواند سخت‌تر باشد.
مشکلات سازگاری: هنگام تلاش برای برنامه‌نویسی سخت‌افزار اختصاصی با نرم‌افزار متن‌باز، اغلب نیاز به درایورهای تخصصی وجود دارد که معمولاً فقط از تولیدکننده‌ی سخت‌افزار قابل تهیه است.
مسئولیت حقوقی: بر خلاف نرم‌افزارهای تجاری که به طور کامل توسط فروشنده کنترل می‌شوند، نرم‌افزار متن‌باز به ندرت شامل هرگونه ضمانت، مسئولیت یا حمایت از نقض حق مالکیت فکری می‌شود. این باعث می‌شود که مصرف‌کننده‌ی نرم‌افزار متن‌باز مسئولیت رعایت الزامات قانونی را بر عهده داشته باشد.
هزینه‌های غیرمنتظره: نرم‌افزار متن‌باز می‌تواند منجر به هزینه‌های غیرمنتظره در زمینه آموزش کاربران، وارد کردن داده‌ها و راه‌اندازی سخت‌افزار مورد نیاز شود.
در حالی که نرم‌افزار متن‌باز مزایای زیادی را ارائه می‌دهد، سطح جدیدی از مدیریت ریسک نرم‌افزار را معرفی می‌کند. بسیار مهم است که سازمانی که از OSS استفاده می‌کند یا کدهایی را که حاوی OSS هستند در یک ادغام یا خرید کسب می‌کند، واقعاً درک کند که چه چیزی در کد آنها وجود دارد تا بتوانند به طور مؤثر آن را مدیریت و ایمن کنند. مجموعه راهکارهای Black Duck پوشش کاملی از متن‌باز را ارائه می‌دهد، بنابراین می‌توانید با اطمینان از OSS استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
نرم افزارهای متن باز نقش مهمی در دنیای فناوری ایفا می‌کنند. این نرم افزارها به دلیل شفافیت، هزینه پایین، امنیت و قابلیت سفارشی‌سازی محبوبیت زیادی پیدا کرده‌اند. همچنین، توسعه و پیشرفت سریع آنها به دلیل مشارکت جامعه کاربران و توسعه‌دهندگان، باعث شده است که به گزینه‌ای برتر برای بسیاری از نیازهای نرم افزاری تبدیل شوند. اگر به دنبال راه‌حل‌های نرم افزاری هستید که بتوانید به راحتی آنها را تغییر داده و با نیازهای خود هماهنگ کنید، نرم افزارهای متن باز گزینه‌ای عالی خواهند بود. علاوه بر این، استفاده از نرم افزارهای متن باز می‌تواند به کاهش هزینه‌های سازمانی و افزایش انعطاف‌پذیری کمک کند. این نوع نرم افزارها با فراهم کردن آزادی کامل برای کاربران، مسیر نوآوری و پیشرفت را هموار می‌کنند. به عنوان مثال، سیستم عامل اندروید که مبتنی بر لینوکس است، نمونه‌ای از یک نوآوری گسترده در دنیای دستگاه‌های هوشمند است که به لطف نرم افزارهای متن باز امکان‌پذیر شده است.
برای افزودن دیدگاه خود، نیاز است ابتدا وارد حساب کاربری‌تان شوید