عبارات شرطی (Conditional Statement) در برنامه‌نویسی

عبارات شرطی یکی از مفاهیم اساسی در برنامه‌نویسی هستند که به ما تصمیم بگیریم کدام بخش از کد اجرا شود. به عبارت دیگر، عبارات شرطی به برنامه‌نویس کمک می‌کنند که کد را تحت شرایط خاصی کنترل کند. این تصمیم‌گیری‌ها معمولاً با دستورات شرطی مانند if، else if، و else انجام می‌شوند، که هر کدام کاربرد ویژه‌ای در کنترل جریان برنامه دارند. 

اگر تازه به دنیای شیرین برنامه نویسی وارد شده اید و خیلی اصطلاحات برایتان ناآشنا است حتما این مقاله رو مطلعه نمایید.اصطلاحات برنامه نویسی: 100 اصطلاح ضروری 

در این مقاله به بررسی انواع دستورات شرطی در زبان‌های مختلف برنامه‌نویسی خواهیم پرداخت.

انواع دستورات شرطی در زبان‌های مختلف برنامه‌نویسی

در برنامه‌نویسی، دستورات مثل تصمیم‌گیری‌های روزمره هستند؛ مثلاً اگر هوا سرد بود، لباس گرم می‌پوشیم. به عنوان مثال، فرض کنید می‌خواهید برنامه‌ای بنویسید که بررسی کند آیا کاربر رمز عبور درست وارد کرده است یا خیر. در این حالت، از دستورات شرطی استفاده می‌کنید تا اگر رمز درست بود، اجازه ورود بدهید و اگر نبود، پیام خطا نمایش دهید. با استفاده از دستورات شرطی، می‌توانیم به برنامه‌هایمان هوشمندی بدهیم تا به موقعیت‌های مختلف واکنش نشان دهند. در ادامه، بیایید انواع این دستورات را به زبان ساده بررسی کنیم و ببینیم چطور می‌توانند در کد به کار روند.

1. دستور if (اگر)

این دستور خیلی ساده است: اگر شرطی درست باشد، کاری انجام می‌شود. مثلاً اگر هوا سرد باشد، ژاکت بپوشیم. در واقع، در برنامه‌نویسی می‌توانیم از این دستور برای کنترل دسترسی کاربران استفاده کنیم. مثلاً اگر کاربر رمز عبور درست وارد کند، به او اجازه ورود بدهیم و اگر نه، پیام خطا نمایش دهیم. همچنین می‌توانیم از آن برای بررسی ورودی‌های کاربر استفاده کنیم، مثل بررسی اینکه آیا یک عدد مثبت وارد شده است یا نه. در واقع، این دستور به برنامه می‌گوید که فقط وقتی یک شرط خاص برقرار بود، یک کار مشخص را انجام بده.

if (شرط)
{
    // اگر شرط درست باشد، این کد اجرا می‌شود
}

مثال: اگر سن شما بیشتر از 18 باشد، اجازه ورود دارید. این مثال نشان می‌دهد که چگونه می‌توانیم یک شرط ساده را در کد دستورات شرطی کمک می‌کنند که تصمیم بگیریم کدام قسمت از برنامه اجرا شود. به زبان ساده، اینپیاده‌سازی کنیم.

if (age > 18)
{
    Console.WriteLine("شما اجازه ورود دارید.");
}

2. دستور if...else (اگر... در غیر این صورت)

این دستور برای زمانی است که دو حالت داریم: اگر شرط درست بود، کاری انجام شود و اگر غلط بود، کار دیگری. به عبارت دیگر، این دستور به ما کمک می‌کند تا مشخص کنیم اگر شرط برقرار نبود، برنامه چه کاری انجام دهد. به عنوان مثال، فرض کنید می‌خواهید بررسی کنید که آیا موجودی حساب بانکی برای خرید کافی است یا نه. اگر موجودی کافی باشد، خرید انجام می‌شود و اگر نباشد، پیامی مبنی بر ناکافی بودن موجودی نمایش داده می‌شود.

if (شرط)
{
    // اگر شرط درست باشد، این کد اجرا می‌شود
}
else
{
    // اگر شرط غلط باشد، این کد اجرا می‌شود
}

مثال: اگر سن شما بیشتر از 18 باشد، اجازه ورود دارید؛ در غیر این صورت، اجازه ندارید. با این روش می‌توانیم رفتارهای متفاوت را برای شرایط مختلف تعریف کنیم.

if (age > 18)
{
    Console.WriteLine("شما اجازه ورود دارید.");
}
else
{
    Console.WriteLine("شما اجازه ورود ندارید.");
}

3. دستور if...else if...else (چندین شرط)

اگر چند شرط مختلف داشته باشیم، از این ساختار استفاده می‌کنیم. برنامه شرط‌ها را یکی‌یکی بررسی می‌کند تا اولین شرط درست را پیدا کند. این روش برای زمانی مناسب است که چندین انتخاب متفاوت داریم و می‌خواهیم فقط یکی از آن‌ها را اجرا کنیم.

if (شرط 1)
{
    // اگر شرط اول درست باشد، این کد اجرا می‌شود
}
else if (شرط 2)
{
    // اگر شرط دوم درست باشد، این کد اجرا می‌شود
}
else
{
    // اگر هیچ‌کدام از شرط‌ها درست نباشد، این کد اجرا می‌شود
}

مثال: اگر سن شما بیشتر از 18 باشد، اجازه ورود دارید؛ اگر سن شما 18 باشد، نیاز به تایید دارید؛ در غیر این صورت، اجازه ندارید. این روش به شما امکان می‌دهد که تصمیمات پیچیده‌تری بگیرید.

if (age > 18)
{
    Console.WriteLine("شما اجازه ورود دارید.");
}
else if (age == 18)
{
    Console.WriteLine("نیاز به تایید دارید.");
}
else
{
    Console.WriteLine("شما اجازه ورود ندارید.");
}

4. دستور switch (انتخاب بین چندین گزینه)

وقتی چندین گزینه مختلف داریم و باید یکی از آن‌ها را انتخاب کنیم، از switch استفاده می‌کنیم. این دستور مثل این است که بگوییم "اگر این مقدار بود، این کار را بکن؛ اگر آن مقدار بود، کار دیگری". استفاده از switch باعث می‌شود که کد ما خواناتر و مرتب‌تر باشد، به خصوص زمانی که با چندین شرط مختلف روبه‌رو هستیم. در مقایسه با if...else if، switch به ما کمک می‌کند تا به جای نوشتن چندین شرط پشت سر هم، فقط مقدارهای مختلف را به صورت منظم مدیریت کنیم که این کار هم خوانایی کد را افزایش می‌دهد و هم احتمال بروز اشتباه را کاهش می‌دهد. این ساختار باعث می‌شود کد خواناتر و مرتب‌تر باشد، مخصوصاً وقتی گزینه‌های زیادی داریم.

switch (مقدار)
{
    case مقدار 1:
        // کد اجرا می‌شود اگر مقدار برابر با مقدار 1 باشد
        break;
    case مقدار 2:
        // کد اجرا می‌شود اگر مقدار برابر با مقدار 2 باشد
        break;
    default:
        // اگر هیچ‌کدام درست نباشند، این کد اجرا می‌شود
        break;
}

مثال: انتخاب روز هفته و نمایش پیام مربوطه. با استفاده از switch می‌توانیم تصمیم‌گیری بر اساس مقدارهای خاصی را ساده‌تر کنیم.

switch (day)
{
    case "شنبه":
        Console.WriteLine("امروز شنبه است.");
        break;
    case "یک‌شنبه":
        Console.WriteLine("امروز یک‌شنبه است.");
        break;
    default:
        Console.WriteLine("روز نامشخص.");
        break;
}

این مثال نشان می‌دهد که چگونه می‌توان برای هر مقدار خاص یک واکنش خاص تعریف کرد و اگر هیچ‌کدام از مقدارها تطبیق نداشتند، یک پیام پیش‌فرض نمایش داده شود.

5. دستور شرطی کوتاه ? : (اگر ساده)

این دستور برای زمانی که یک تصمیم ساده داریم و می‌خواهیم آن را در یک خط بنویسیم، مناسب است. این ساختار که به آن "عملگر سه‌تایی" هم می‌گویند، به ما کمک می‌کند تا شرط‌های ساده را کوتاه و مختصر بنویسیم. البته باید توجه داشت که برای شرایط پیچیده، استفاده از این ساختار ممکن است باعث کاهش خوانایی کد شود و در چنین مواقعی استفاده از if...else توصیه می‌شود.

var result = (شرط) ? مقدار اگر درست : مقدار اگر غلط;

مثال: در این مثال، بسته به اینکه سن شما بیشتر از 18 باشد یا نه، پیام متفاوتی نمایش داده می‌شود.

var message = (age > 18) ? "اجازه ورود دارید" : "اجازه ورود ندارید";
Console.WriteLine(message);

این روش زمانی مفید است که بخواهیم یک شرط ساده را در کوتاه‌ترین زمان ممکن پیاده‌سازی کنیم.

دستورات شرطی در زبان C

در زبان C، دستورات شرطی به شکل زیر استفاده می‌شوند:

#include <stdio.h>

int main() {
    int a = 10;
    if (a > 5) {
        printf("a بزرگتر از 5 است\n");
    } else if (a == 5) {
        printf("a برابر با 5 است\n");
    } else {
        printf("a کوچکتر از 5 است\n");
    }
    return 0;
}

در این مثال، شرط‌ها بررسی می‌شوند و در صورتی که یکی از آن‌ها برقرار باشد، کد مربوطه اجرا می‌شود.

دستورات شرطی در زبان  ++C

در زبان++ C، همانند زبان C، از دستورات شرطی برای تصمیم‌گیری استفاده می‌شود:

#include <iostream>

int main() {
    int b = 20;
    if (b > 15) {
        std::cout << "b بزرگتر از 15 است" << std::endl;
    } else if (b == 15) {
        std::cout << "b برابر با 15 است" << std::endl;
    } else {
        std::cout << "b کوچکتر از 15 است" << std::endl;
    }
    return 0;
}

همان‌طور که مشاهده می‌کنید، ساختار شرطی if در C++ مشابه C است، اما از std::cout برای چاپ استفاده می‌شود.

دستورات شرطی در جاوا

در جاوا نیز دستورات شرطی به همین صورت کار می‌کنند، اما باید توجه داشت که همه چیز در قالب کلاس‌ها و متدها نوشته می‌شود:

public class Main {
    public static void main(String[] args) {
        int c = 25;
        if (c > 20) {
            System.out.println("c بزرگتر از 20 است");
        } else if (c == 20) {
            System.out.println("c برابر با 20 است");
        } else {
            System.out.println("c کوچکتر از 20 است");
        }
    }
}

دستورات شرطی در پایتون

پایتون با استفاده از دستورات if، elif، و else این ساختار را پیاده‌سازی می‌کند:

d = 30
if d > 25:
    print("d بزرگتر از 25 است")
elif d == 25:
    print("d برابر با 25 است")
else:
    print("d کوچکتر از 25 است")

پایتون به دلیل سادگی سینتکس خود، از elif به جای else if استفاده می‌کند که کد را بسیار خواناتر می‌کند.

دستورات شرطی در سی شارپ (#C)

در سی شارپ، همانند جاوا، از دستورات شرطی برای کنترل جریان برنامه استفاده می‌شود:

using System;

class Program {
    static void Main(string[] args) {
        int e = 35;
        if (e > 30) {
            Console.WriteLine("e بزرگتر از 30 است");
        } else if (e == 30) {
            Console.WriteLine("e برابر با 30 است");
        } else {
            Console.WriteLine("e کوچکتر از 30 است");
        }
    }
}

در سی شارپ از Console.WriteLine برای چاپ خروجی استفاده می‌شود.
 در این مقاله می توانید بصورت کامل و جامع با دسترات شرطی در س شارپ آشنا شوید.دستورات شرطی در سی شارپ

دستورات شرطی در جاوا اسکریپت

در جاوا اسکریپت نیز از if، else if، و else برای پیاده‌سازی تصمیم‌گیری استفاده می‌شود:

let f = 40;
if (f > 35) {
    console.log("f بزرگتر از 35 است");
} else if (f == 35) {
    console.log("f برابر با 35 است");
} else {
    console.log("f کوچکتر از 35 است");
}

جاوا اسکریپت به دلیل محبوبیت در توسعه وب و قابلیت استفاده در سمت کاربر و سرور، یکی از زبان‌های پراستفاده برای پیاده‌سازی عبارات شرطی است.

جمع‌بندی

عبارات شرطی بخش بسیار مهمی از برنامه‌نویسی هستند که امکان کنترل جریان برنامه را بر اساس شرایط مختلف فراهم می‌کنند. در این مقاله، انواع دستورات شرطی در زبان‌های مختلف برنامه‌نویسی از جمله C ++، C، جاوا، پایتون، سی شارپ و جاوا اسکریپت را بررسی کردیم. هر زبان برنامه‌نویسی ممکن است سینتکس خاص خود را داشته باشد، اما اصول کلی تصمیم‌گیری در تمام آن‌ها مشابه است. یادگیری و استفاده درست از این عبارات، مهارت مهمی است که به برنامه‌نویسان کمک می‌کند تا کدهای بهینه‌تر و خواناتری بنویسند.